Ceviz Hakkında Bilgi
Ceviz, Karpat Dağları’ndan Türkiye, İran, Irak, Afganistan, Güney Rusya, Hindistan, Mançurya ve Kore’ye kadar uzanan geniş bir bölgenin tabii bitkisidir. Buralardan Avrupa, ABD ve diğer ülkelere yayılmıştır.
Anadolu’da yaşayan insanların en az 3000 yıldır bu bitkiyi tanıdıkları ve faydalandıkları bilinmektedir. Bugün İsviçre Alplerinin 1000-1200 m yüksekliklerinde, ülkemizde ise Munzur dağlarında 1730 metre yükseklikte cevizin yetiştiği görülmüştür. Romalılar cevize Jovis Glans demişlerdir ki bu Jüpiterin Kral Meyvesi anlamına gelir. Buradan cevizin cins ismi Juglans çıkmıştır.
Ceviz, Karpat Dağları’ndan Türkiye, İran, Irak, Afganistan, Güney Rusya, Hindistan, Mançurya ve Kore’ye kadar uzanan geniş bir bölgenin tabii bitkisidir. Buralardan Avrupa, ABD ve diğer ülkelere yayılmıştır.
Anadolu’da yaşayan insanların en az 3000 yıldır bu bitkiyi tanıdıkları ve faydalandıkları bilinmektedir. Bugün İsviçre Alplerinin 1000-1200 m yüksekliklerinde, ülkemizde ise Munzur dağlarında 1730 m yükseklikte cevizin yetiştiği görülmüştür. Romalılar cevize Jovis Glans demişlerdir ki bu Jüpiterin Kral Meyvesi anlamına gelir. Buradan cevizin cins ismi Juglans çıkmıştır. üretimine sahiptir. Karadeniz, Ege, orta ve kuzey bölgelerimiz üretim yönünden ilk sıralarda yer almaktadır. Ülkemizde gerek illere, gerek bölgelere, gerekse yıllara göre istikrarlı bir üretim yapılamamakta ve ağaç başına verim, olması gerekenden düşük kalmakta; bunun sonucunda ülkemiz ceviz dış satımında önemli pazar kaybetmektedir. Bu düzensizliği önlemek için ceviz yetiştiriciliği yapan üreticiler şu önemli hususları unutmamalıdır.
Ceviz üretimi, verim ve meyve kalitesi belli olan standart çeşitlerle yapılmalıdır. Yetiştiricilik tek tek ağaçlar şeklinde değil de kapama ceviz bahçeleri halinde yapılmalıdır. Teknik ve kültürel uygulamalar yeterli biçimde kullanılmalıdır. Döllenme biyolojisi yönünden yeterli bilgileri edinerek gerekli tedbirleri almalıdır. Ceviz asıl ürün olarak dikkate alınarak iklim ve toprak şartları uygun olmayan yerlere dikilmemelidir.
Cevizin Ekonomik Önemi
Ceviz hem meyvesi hem de kereste değeriyle ekonomik önem kazanmıştır. Ceviz ağacının 150-200 yıllık ömrünün ilk 60-70 yılında meyvelerinden, bu yaştan sonra da piyasa taleplerine göre kerestesinden faydalanılmaktadır.Aşısız çöğürlerle ceviz yetiştirildiği zaman, düşük kaliteli meyve veren ağaçlarla karşı karşıya kalındığından ağacın kereste değeri ön plana çıkmakta ve değerlendirme buna göre yapılmaktadır. Ceviz kerestesi, çok eski zamanlardan beri en önde gelen mobilya malzemesidir. Bilhassa dolap, masa, çeyiz sandığı ve sehpa yapımında kullanıldığı gibi; ağır koltuklar ve işlemeli kapıların yapımında çok kullanılan bir malzemedir. Günümüzde kaplama teknolojisinin ilerlemesi nedeniyle ceviz kerestesini çok ince tabakalar haline getirip asıl malzemenin dış yüzeyini kaplamakta kullanılmaktadır. Eğer ceviz ağacı bir kereste ağacı olarak düşünülüyor ve bu amaçla yetiştirilmek isteniyorsa; ağaçlar arası mesafe yakın tutulmalı, yani ağaçlar sık dikilmeli ve alttaki dallar budanarak, dallanmanın daha yüksekten olması sağlanmalıdır. Böylece uzun ve düzgün gövdeli ağaçlar elde edilmiş olacaktır. Kerestesi için yapılacak bir ceviz yetiştiriciliği için ağaçlar 6×6, 6×7, 7×7 m aralıkla dikilebilir. Ülkemizde, ağaç başına verim 33-37 kg arasında değişmektedir. Söz konusu verim daha çok yabani (aşısız) ağaçların verimleridir. Aşılı ceviz fidanları ile bahçe tesis edildiğinde verimde aşısızlara göre %50-60 oranında artış sağlanabilir. Aşısız (yabani) cevizler 7-10 yaşlarında meyve vermeye başladığı halde, aşılı
cevizler 4 yaşından itibaren meyve vermeye başlamaktadır. Aynı zamanda yabani ağaçlardan alınacak 6 kg kabuklu meyveden en fazla 1,5-2 kg iç alınırken, aşılı ağaçlardan 6 kg cevizden en az 3 kg iç meyve alınmaktadır. Önerilen aşılı fidanlarla bahçe tesis edildiğinde; 5 yaşındaki bir ceviz ağacı 3-4 kg, 8 yaşında 8-12 kg, 12 yaşında 20-30 kg, 14 yaşında 45-55 kg, 20 yaşında 80-120 kg arasında meyve verebilmektedir.
Cevizin Beslenmedeki Önemi
Ceviz, insanların beslenmesinde önemli yeri olan bir meyvedir. Değişik gıda maddelerinin yapımında kullanılan ceviz içlerinin, ülkemizde en çok kullanıldığı yer hamur işleridir (baklava vs.).
Yeşil cevizler fındık iriliğinde iken reçel olarak işlenmekte, kabuk sertleşmeden önce gıda ve ilaç endüstrisinde kullanılmaktadır. Ceviz içi; helva, köfte ve ceviz sucuğu yapımında kullanılır. Ceviz yaprakları, yeşil kabukları ve kökleri, tanen ve boya endüstrisinde kullanılmaktadır. Cevizin sert kabuğu iyi bir yakacak maddesidir.
Ceviz insanlar tarafından bir çok hastalığın tedavisinde kullanılagelmiştir. Ceviz bolca
yenilirse hazım bozukluğunu giderir, müzmin öksürüğü keser, göğüs ve nefes borusu
ağrılarına iyi gelir, dişlerin kararmasını önler. Şeker ve balla karıştırılıp yenirse kuvvet verir.
Mide hareketini ve safrayı önlemekte; ishale karşı son derece faydalı olmaktadır. Ceviz
bileşiminde doymamış yağ asitleri ihtiva ettiğinden, insan sağlığına zararlı kolesterol
birikimlerini engellemekte ve damar sertliğine karşı büyük fayda sağlamaktadır.
Ceviz yaprağı karbon siyanür gazı çıkarmaktadır. Bu havadan ağır olduğu için dibe çökmektedir. Bu nedenle ceviz ağacının altında uyuyanlarda baş ağrısı ve kusma olmaktadır. Hatta ileri derecelerde zehirlenmeler, nadiren de olsa felce ve ölüme sebep olabilmektedir. Bu bakımdan özellikle etrafı yüksek duvarlarla çevrili olan ve yeterli hava akımının olmadığı bahçelerdeki ceviz ağaçlarının altında yatıp uyunmamalıdır. Türkiye’de kişi başına ceviz tüketimi yılda yaklaşık 2-2,5 kg arasındadır. Ceviz B ve
D vitaminlerince çok zengin olup A, C ve E vitaminlerini de içermektedir. Cevizin bileşiminde %59-74 yağ, %14-24 protein, %1,5-2,0 mineral maddeler % 5,0-10,5 selüloz ve benzeri maddeler bulunmaktadır. Ceviz yağ ve protein yönünden badem ve fındıktan daha zengindir. 100 gram ceviz 700 kalori sağlamaktadır. Bu yönden fındığa eşit, bademden daha iyidir. 100 gram cevizin sağladığı kalori, 300 gram ekmek, 200 gram peynir ve 80 gram tereyağının sağladığı kaloriden fazladır. Ceviz çeşitleri sınıflandırılırken meyve özellikleri yanında ticari değerlendirme şeklide önem kazanır. Bazı cevizlerin meyveleri taze tüketime, diğer bazıları da kuru ceviz olarak değerlendirmeye uygundurlar.
Taze Tüketime Uygun Ceviz Çeşitleri
Meyve iriliği: çapları 38,1 mm den büyük olmalıdır.
İç dolgun ve açık renkli kolay soyulabilir.
İç sert kabuktan bütün olarak (horoz) ayrılabilir olmalıdır.
Tat kalitesi iyi olmalıdır.
Erkenci olmalıdırlar.
Bu cevizlerde, nem oranı yüksek olduğundan çabuk bozulur. Bu nedenle hasattan sonraki 15 gün içinde tüketilmeleri gerekir. 1.3.2. Kuru tüketime Uygun Çeşitler Kuru cevizler, kabuklu ve iç ceviz olarak değerlendirilirler. Kuru cevizlerde nem oranı bütün meyvede %12’den, bunlardan çıkarılan iç cevizlerde % 5’ten fazla olmamalıdır. Bunlarda çap 29.1 mm olmalıdır. Kabuklu kuru cevizlerin özellikleri
Dış kabuğun düzgün yüzeyli (pürüzsüz), Kabuk renginin açık, Meyvenin iri, Meyve şeklinin üniform,
Kabuğun ince ve kolay kırılabilir, Ceviz içinin dolgun, İç oranının yüksek olması gerekir.
Standart Ceviz Çeşitlerinde Aranılan Ağaç Özellikleri
Ağaçlar erken meyveye yatmalıdır. Tohumdan yetişen ağaçlar, 12-15 yaşlarında verime yattıkları halde seçimi yapılan ve aşılı çeşitler, 3-5 yaşlarında verime yatmaktadırlar. Peryodisite göstermemelidir, yani her yıl verime yatmalıdır. Ağaçları verimli olmalıdır. Bunun için: Lateral gözler verimli olmalıdır ( % 40-50 ). Birim sürgündeki ve ağacın tamamındaki çiçek sayısı yüksek olmalıdır. Meyve iri olmalıdır.Çiçek tozu verme gücü yüksek olmalıdır. Don ve güneş yanıklığına dayanıklı olmalıdır. İlkbaharın geç donları ile kış donlarına dayanıklılık önemli olup, geç uyanan ve dona dayanıklı çeşitler tercih edilir. Hastalık ve Zararlılara karşı dayanıklı olmalıdır. Ceviz antraknozu (Marsonina
Juglandis), iç kurdu (carpocapsn) vb. hastalık ve zararlılara dayanıklı olmalıdır. Ağaçlar sağlıklı ve ağaç tacı düzgün gelişmelidir. Meyve şekli düzgün-oval, mütecanis irilikte ve kabuklu dane ağırlığı 10 gramdan fazla olmalıdır. Meyve içi kabuktan bütün olarak çıkmalı, iç randımanı %50’nin üzerinde olmalıdır. İç ağırlığı en az 10 gram, iç rengi açık ve iç kabuk boşluğunu tamamen doldurmalı, normal
şartlarda büzüşme yapmamalıdır. Yağ oranı %65’ten yüksek olmalıdır.
Ceviz Ağaç Özellikleri
Cevizler hızlı gelişir, büyük ve yuvarlak taç yapar. Ağaçlar 25-30 m kadar boylanabilir. Elverişli iklim ve toprak şartlarında bir ağaç 300-500 m2 lik bir alanı kaplayabilir. Ceviz ağaçlarının gereğinden fazla büyümesi; budamayı, ilaçlamayı ve meyve derimini zorlaştırır.Bu boylanma, taç yapısı ve dalların sık veya seyrek oluşu çeşide göre değişebilir. Meyvesi için yetiştirilen ceviz ağacı fazla boylanmamalıdır.
Ceviz Kök Özellikleri
Cevizler kazık köklüdür. Hem derine hem de yanlara kuvvetli gelişir ve kılcal kök
bolca bulunur. Kökler 2-4 m derinliğe kadar uzayabilir.
Ceviz Dalları Özellikleri
Sürgünler tüysüz olup, parlak zeytin yeşili veya esmer renklidir. Sürgünlerin, orta
kısımda yumuşak bölmeli öz bulunur.
Ceviz Gövde Özellikleri
Gövdede dallanma genelde toprak yüzeyinden 1-2 m yükseklikten başlar. Gövde çevresi 5- 6 m ye kadar gelişebilir. Gençlik yıllarında düzgün yüzeyli ve gümüşi renkli olan gövde rengi ileri yaşlarda koyulaşır (gri-siyah ) ve kabukta uzunluğuna çatlaklar oluşur.
Ceviz Gözleri Özellikleri
Gözler dal uçlarında ve yaprak koltuklarında olup, koyu esmer renklidirler. Uç gözler iridir. Yaprak koltuklarında 1-3 odun gözü bulunur. En üstteki boyunlu göz, ortadaki düğme göz, alttaki nokta gözdür. Nokta göz her zaman bulunmaz. En üstteki diğerlerine göre iridir. Normalde iri olan en üstteki göz sürer ve odun dalını meydana getirir. Fakat bu gözlerin herhangi bir şekilde zararlanması halinde alttaki daha ufak gözlerden biri sürer ve odun dalını meydana getirir. Verimli olmayan çeşitlerin sadece uç tomurcuklarından meydana gelen sürgünlerin ucunda dişi çiçek vardır. Oysa verimli çeşitlerin hemen hemen bütün tomurcuklarında (yaprak tomurcukları da dahil) dişi çiçek meydana gelir.
Erkek çiçek püskülü tomurcukları ise normal tomurcuktan ayrı yapıdadır.
Ceviz Yaprakları Özellikleri
Yaprak; uzunca bir sap üzerinde karşılıklı dizilmiş ve sayıları 5-13 arasında değişen yaprakçıktan meydana gelir. Yaprakcıklar, geniş elips şeklinde ve kenarları dişli veya düz olabilir. Uçları sivricedir ve boyları 6-12 cm arasında değişir. Rengi parlak yeşildir. Kokuludur.
Ceviz Çiçekleri Özellikleri
Cevizlerde çiçekler monoik yapıdadır. Yani erkek ve dişi çiçekler aynı ağaç üzerinde
fakat farklı yerlerde bulunur.
Ceviz Erkek Çiçekleri
Erkek çiçekler, geçen yıl oluşan, sürgünler üzerindeki yan tomurcukların ilkbaharda gelişmesiyle meydana gelir. Bunlar püskül formunda olup, yeşil renkli ve aşağı doğru sarkıktır. Erkek çiçekler, küçük bir sapçıkla püskül eksenine bağlıdır. Bir püskül üzerinde 10-100 arasında erkek çiçek vardır.Her erkek çiçek, 13-18 arasında değişen erkek organa sahiptir. Her anterde yaklaşık 900 polen tanesi (çiçek tozu) bulunmaktadır. Olgun bir ceviz ağacı ortalama 5000 püskül üretebilir.
Ceviz Dişi Çiçekleri
Cevizde dişi çiçekler, o yıl ilkbahar gelişme döneminde süren taze filizlerin üzerinde oluşur. 1-3 bazen 5-7 çiçek bir arada bulunur. Çanak yaprak sayısı 3- 6 arasında olup taç yaprak yoktur. Stigma girintili çıkıntılıdır, yumurtalıkta bir tohum taslağı bulunur. Yumurtalık dış duvarı meyvenin dışındaki yeşil
kabuğu meydana getirirken, sert kabuk yumurtalık iç duvarlarının sertleşmesinden meydana gelir. Ceviz içi, embriyo ve tohum kabuğundan oluşan tohumdur. Yenen kısım doğrudan doğruya kendisidir.
Cevizin Döllenme Biyolojisi
Ceviz çiçekleri güzel görünüşe ve kokuya sahip olmadığı için tozlanması rüzgârla olur. Rüzgârla tozlanmada çiçek tozu kaybı çok fazla olacağından, bir erkek çiçek püskülünde çok sayıda erkek organ ve buna bağlı olarak çok sayıda çiçek tozu (polen) vardır. Cevizde yenen kısım tohumdur. Bu nedenle döllenme mutlaka gereklidir. Bütün ceviz çeşitleri karşılıklı olarak birbirlerini döllerler. Fakat cevizlerde tozlanma problemleri, genellikle uyuşmazlıktan çok erkek ve dişi çiçeklerin farklı zamanlarda açması ve olgunlaşması nedeniyledir. Cevizlerde erkek ve dişi çiçekler aynı anda olgunlaşmaz, genellikle erkek çiçekler önce olgunlaşır, dökülüp gider; dişiler ondan sonra çıkar. Bundan dolayı ceviz bahçesi kurarken mutlaka ya erkek ve dişi çiçeklerinin olgunlaşması aynı döneme gelen birden fazla çeşit ile karışık bir dikim tercih edilmelidir.
Bir ceviz bahçesinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için en iyi metot, bahçeyi iki veya daha çok çeşitle kurmaktır. Erken veya geç çiçek tozu veren çeşitler bir arada dikilmemelidir. Böylece yeterli, tozlanma sağlanacak ve maksimum verim alınacaktır. Eğer cevizlerde tek çeşitle bahçe kurma yoluna gidilirse; birde bu çeşidin çiçeklenme durumu dikkate alınmamışsa, o bahçeden düzenli meyve alınması mümkün olmayacaktır. Çiçek tozları rüzgârla uzaklara taşınabilir. Genç bahçelerde ağaçlar arasında iyi bir rüzgar dolaşımına imkan verecek aralık varsa, ağaçların polen kaynağına 150-200 m uzak
olması tozlanma için yeterlidir. Ancak ağaçlar büyüyüp aradaki mesafeler kapandıkça, çiçek tozlarının bahçe içindeki etkinliği azalır. Bu nedenle polen vericilerle tozlanan ağaçlar arasında en çok 60-90 m aralık bulunmalıdır. Tozlayıcı çeşitlerin meyve kalitesi iyi ise birbirini tozlayan çeşitlerden birer sıra tesis edilebilir.
Ceviz Çeşitleri
Yalova-1 Ceviz Özellikleri
Ağacı yayvan ve kuvvetli bir taç gelişmesine sahiptir. Tepe tomurcuklarından %90, yan tomurcuklardan %58’i dişi çiçek oluşturur. Çiçek sayısı tepe sürgününde 2-3, yan sürgünlerde 1-2’dir. Bir yıl çok, ertesi yıl az orta derecede ürün verir. Kabuk orta kalınlıkta, az pürüzlü, oval şekilli, parlak açık kahverenklidir. Meyve ağırlığı 16 gr, iç oranı %49’ dur. Yağ oranı %70, protein oranı %23 olup, kabuktan ayrılması kolaydır. Kıyı bölgeler hariç (deniz etkisine açık yöreler) ceviz yetişen bütün bölgelerde yetiştirilir. Nisan ayının başında yapraklanır. Geç donların görülmediği yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Kuru ve taze olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-4, Kaplan-86 ve Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.
Yalova-2 Ceviz Özellikleri
Sadece taze ceviz olarak tüketime uygundur, kurutulursa iç büzülme yapar. İç randımanı %46,2’dir. Marmara ve iç Ege bölgelerimize önerilebilir. Tozlayıcı olarak Yalova-3 çeşidi ile birlikte dikilmelidir. Eylül sonunda hasat edilir.
Yalova-3 Ceviz Özellikleri
Yayvan ve kuvvetli gelişir. Önce erkek çiçekleri olgunlaşır. Her yıl ürün verir. Salkımda meyveler 2-3’lü oluşur. İnce kabuklu ve ovalimsi bir meyve şekline sahiptir. Meyve ağırlığı 13 gr, iç randımanı %53’tür. Yağ oranı %69, protein oranı %21 olup, kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Kabuktan ayrılması kolaydır. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetiştirilebilir. Yalova-1, Bilecik ve Tokat-1(60 tu-1 ) çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
Yalova-4 Ceviz Özellikleri
Alçak boylu seyrek dallı bir taç yapar. Tepe tomurcukların %95’i, yan tomurcukların %45’i dişi çiçek oluşturur. Uç sürgünlerde 3-4, yan sürgünlerde 2 dişi çiçek oluşur. Erkek ve dişi çiçekler birbirine yakın olgunlaşır. Ancak iyi bir meyve tutumu için Yalova-1 ve 3 ile birlikte tesis edilmelidir. Kuru iç olarak tüketilmeye elverişlidir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişebilir. Erken çiçeklenir. Geç donların görülmediği yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyveler 2-5’li oluşur. Meyve içi dolgun olup kabuktan kolay ayrılır. Tane ağırlığı 13 gr, iç oranı %52, yağ oranı %69, protein oranı %17’dir. Eylül ayı sonunda hasat edilir. Meyve oval, kabuk ince, yüzey düzgündür. Mat, açık kahverenkli yapışma çok iyidir ve meyve orta iridir.
Bilecik Ceviz Özellikleri
Dik, yayvan ve kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeler hariç tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donların görüldüğü yörelere tavsiye edilir. Tomurcuklar geç uyanır. Dişi çiçekler önce olgunlaşır. Her yıl bol meyve verir. Eylül ayı sonlarında hasat edilir. Meyve salkımı 2-3’lü yapıdadır. %30 yan dallarda meyve yapar. İnce kabuklu, içi dolgun olup kabuktan kolay ve bütün ayrılır. Tane ağırlığı 13 gr, iç oranı %53, yağ oranı %68 ve protein oranı %18’dir. Kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Şebin, Yalova-3 ve Yavuz-1 (KR-2) çeşitleriyle tozlanır.
Şebin Ceviz Özellikleri
Sık dallı, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeler hariç, ceviz yetişen tüm yörelerde yetiştir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlere tavsiye edilir. Tomurcuklar geç patlar, çok verimli, 3-4 meyve bir arada olur. Oval bir meyve yapısına sahiptir. İnce kabuklu, kabuktan kolay ayrılır. İçi dolgun, tane ağırlığı 12 gr, iç oranı %63, yağ oranı %67, protein oranı %17 olup iç kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Bilecik ve Yavuz-1(KR-2) çeşitleri ile tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
Gültekin-1 (Kr-1) Ceviz Özellikleri
Dik, kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. İyi kaliteli ve albenisi olan meyvelere sahiptir. Kabuktan kolay ayrılır. Geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyve salkımı 1-2’li olur. Tane ağırlığı 17 gr, iç oranı %40, içi dolgun, açık beyaz renkli olup taze ve kuru olarak tüketilmeye elverişlidir. Şebin ve Bilecik çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.
Yavuz-1 (Kr-2) Ceviz Özellikleri
Yaygın, dik formlu bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyvesi oval şekilli olup, kabuktan çok kolay ayrılır. Tane ağırlığı 17,4 gr, iç oranı %56, içi dolgun, beyaz renklidir. Kuru ve taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Eylül ayı sonlarına doğru hasat edilir. Tozlayıcısı; Şebin, Yalova-3 ve Bilecik çeşitleridir.
Kaplan-86 Ceviz Özellikleri
Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Özellikle kıyı bölgelerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. Meyve salkımı 2-3’lü olur. Meyveleri elips şeklinde olup, kabuktan kolay ayrılır. Taze ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Normal cevizlerden daha büyük meyveli olması dikkat çekicidir. Tane ağırlığı 24 gr, iç oranı%40, protein oranı %16, yağ oranı%68’dir. Bir yıl çok, bir yıl az ürün verir. İçi orta dolgunlukta olup Yalova-1, Yalova-3 ve Şebin çeşitleriyle döllenir. 15 Ağustos’ tan itibaren hasat edilir.
Şen-2 ( 24-Ke-21 ) Ceviz Özellikleri
Dik, yayvan, kuvvetli bir taç gelişmesi gösterir. Kıyı bölgeler hariç tüm bölgelerde yetiştirilir. Özellikle geç donların görüldüğü yerlerde yetiştirilmesi tavsiye edilir. 2-3’ lü meyve yapar. Kaliteli, verimli, içi dolgun, kabuktan kolay ayrılır. Çiçekler kendine verimli (homoganaus ) dir. Meyve şekli yuvarlak, tane ağırlığı 17 gr, iç oranı %54, içi dolgun olup, kabuktan kolay ayrılır. Protein oranı %18, yağ oranı %74’tür. Kuru ceviz olarak tüketilir. Şebin, Yalova-1 ve Yavuz-3 ve Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarına doğru hasat
edilir.
Tokat-1 ( 60-tu-1 ) Ceviz Özellikleri
Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Çok ince kabuklu, içi dolgun, beyaz renklidir. Kabuktan kolay ayrılır. Meyve şekli yuvarlak olup tane ağırlığı 12 gr, iç oranı %63, protein oranı %23, yağ oranı %71’ dir. Taze ve kuru ceviz olarak tüketilmeye elverişlidir. Yalova-1, Yalova-3 ve Şebin çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayının ortalarında hasat edilir.
Kaman Ceviz Özellikleri
Dik, yayvan bir taç gelişmesi gösterir. Ceviz yetişen tüm bölgelerde yetişir. Kabukları incedir. Kabuktan kolay olarak ve bütün çıkar. Kabuklu meyve ağırlığı 12-13 gr, iç oranı %48, yağ oranı % 65 ve protein oranı %25’tir. Kaman çeşitleriyle tozlanır. Eylül ayı sonlarında hasat edilir.
Franquette Ceviz Özellikleri
Fransız kökenlidir. İlk baharda geç uyanır fakat kış soğuklarına dayanıksızdır.
Hartey Ceviz Özellikleri
Kaliforniya’da son yıllarda en çok tutulan çeşittir. Oldukça geç uyanır. Olgun ağaçlar verimlidir. Ancak verim çağına ulaşmaları yan tomurcukları verimli olan çeşitlerden daha geçtir. Meyve kalitesi oldukça iyidir. İç kuru ceviz olarak da değerlendirilir. Kabuk açık renkli, parlak, orta pürüzlüdür. Kabuklu ağırlığı 12.1 gr, yağı: % 67.7, iç ağırlığı 5.7 gr , protein: % 15.6 , iç randımanı % 43.8’dir.
Payne Ceviz Özellikleri
Yan tomurcukları çok verimlidir. Ancak baharda erken uyanır. Ceviz Bakteriyel Lekesi’ne karşı hassastır. Meyve oluşumu ağacın dış yüzeylerine kayar, meyveler güneş yanıklığına da hassastır. Ancak çok verimlidir. Zayıf-yayvan gelişir. Meyve köşeli, kabuk kalın, pürüzlü, parlak, açık renkli, iç kabuktan kolay ayrılır. Eylül ayı sonunda hasat edilir. Çiçekler aynı zamanda olgunlaşır. İç kuru ceviz olarak
tüketilir.
Ashley Ceviz Özellikleri
Payne’ye benzer, verim ve kalite üstündür. Chandler, Haward. Sunland yeni çeşitlerdir. Yan tomurcuklar %80 verimlidir.
Ceviz Özellikleri İklim İstekleri
Ilıman iklim meyve türlerinden olan ceviz, şiddetli sıcak ve soğuklara karşı hassastır. Sert rüzgârlara maruz yerlerde iyi netice vermez. 40 °C’ den yüksek yaz sıcaklıkları yeşil kabukta ve yapraklarda güneş yanıklıklarına, ceviz içinde büzülmelere neden olur. Ceviz, uzun ve kurak yazı olan bölgelerin bitkisidir. Kuzeyde veya dağ iklimi serin yerlerde yaz sıcaklıklarının düşük olması, iç randımanının düşmesine yol açar. Cevizler, meyvelerini olgunlaştırabilmek için uzun mevsime ihtiyaç duyarlar. Ceviz, deniz seviyesinden 1700 m yükseklikteki alanlara kadar yayılış gösterir. Ceviz ağaçları –25 o C’ ye kadar olan kış soğuklarına dayanabilmektedir. Genç ceviz ağaçlarının taze sürgünleri – 9 °C’de zararlanırlar. Geç ilkbahar donları, gelişen yeni tomurcukların patlama döneminde cevizlerde en fazla zararı yapar. Kapalı tomurcuklar –1°C’ ye, tam çiçeklenmede –3 °C’ ye, küçük yeşil meyveler ise –1 °C’ ye kadar dayanabilir. Soğuklardan zararlanma konusunda düşük sıcaklığın derecesi, düşme hızı, süresi gibi etkenler önemli rol oynar. Ceviz çeşitlerinin soğuklama gereksinimi +7 °C’ nin altında 500- 2000 saat arasında değişir. Düzenli bir ürün için cevizlerde soğuklama gereksiniminin karşılanması
gerekmektedir. Soğuklama ihtiyacı yüksek çeşitler, kışı ılık geçen bölgelere dikilmemelidir. Aksi takdirde soğuklama ihtiyacını tamamlayamayan çeşitlerde uyanma anormal olarak gecikmekte, çiçeklenme düzensiz olmakta, ürün miktarı azalmakta ve dallarda kuruma görülmektedir.
Ceviz yetiştiriciliği açısından yıllık toplam en az 500 mm yağış yeterli olmakla birlikte bu yağışın düzenli olması önemlidir. İlkbaharın geç yağışları, cevizde bakteriyel leke ve ceviz kara lekesini arttırmaktadır. Meyvelerin belirginleşmesinden sonraki yağışlar enfeksiyonun artmasına yol açar. Geç yapraklanan çeşitlerin hastalıklardan kurtulma şansı daha yüksektir. Hastalığa dayanım yönünden de çeşitler arasında fark vardır. Çiçeklenme dönemindeki yağmurlar ve aşırı rüzgârlar, özellikle tozlanma-döllenme bakımından olumsuz bir durum ortaya çıkarabilir.
Ceviz Özellikleri Toprak İstekleri
Ceviz 2- 4 m derinliğe kadar inebilen güçlü bir kök sistemine sahiptir. Bu yüzden toprak derinliğinin az olduğu yerlerde yetiştiricilik bakımından sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Yetiştiricilik bakımından ileride sorunlarla karşılaşmamak için toprak derinliğinin en az 2 m olması ve toprağın geçirgen olması gerekir. Ceviz ağaçları, toprak bakımından çok seçici bir meyve türü de değildir. Ancak taban suyu seviyesi 2.5-3.0 metreden yukarı olmayan toprak iyi drenajlı, geçirgen, fazla su tutmayan, nemliliğini muhafaza eden, organik maddece zengin, alüvyonlu topraklarda daha iyi gelişir. Ceviz kirece dayanıklıdır.
Verimli topraklara veya gübreleme, sulama gibi kültürel tedbirlerle verimliliği arttırılan topraklara dikildiğinde, cevizlerde gelişmenin hızlandığı ve meyve veriminin arttığı görülür. Yer seçimi bakımından ceviz tarımını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi, taban suyu seviyesi ve suyun kalitesidir. Fazla nem ve durgun sular kökler için gerekli oksijenin alınmasını engeller, bu nedenle kök gelişimi yavaşlar ve ağacın gelişmesi durur. Yıllık sürgünleri olgunlaştıramaz.Yaprak damar araları açık yeşil, damarlar ise kahverengi bir renk alır ve sürgün uçlarında kurumalar görülür. Yüksek taban suyu seviyesi, drenaj kanalları açılarak düşürülmediği durumda da birkaç yıl içinde ağaç tamamen kurur. Bu bahçelerde fidanlar gelişme çağında iken hiçbir gelişme noksanlığı ve belirti göstermemesine karşılık, 5-7 yaşlarındaki fidanlar 5-6 m boy aldığında, cevizlerin gelişme düzeni bozulmuş ve bahçede taban suyunun daha yüksek olduğu yerlerden başlamak üzere, ağaçlar kurumuştur. Ceviz, toprak tuzuna dayanım yönünden orta derecedeki meyveler sınıfına girmektedir. Toprak pH’sı 6-7 dolayında olmalı ve toprakta alkalilik ve tuz sorunu bulunmamalıdır.
Ceviz Üretimi Ceviz Fidanı Yetiştiriciliği
Cevizler, bir evcikli bir bitki olmaları (Erkek ve dişi organların ayrı çiçekte olması), Erkek ve dişi organlı çiçeklerin ayrı zamanlarda açılması ve olgunlaşması, tozlanmanın rüzgârla yapılması nedeniyle; ceviz tohumundan meydana gelen yeni bitki, ana bitkinin özelliklerini göstermez. Yabancı tozlanma sebebiyle tohumlardan elde edilen çöğürlerde büyük ölçüde farklılıklar olmaktadır. Hatta aynı ağaçta, aynı daldan ve aynı salkımdan alınan tohumlardan elde edilen ağaçlarda birbirinden farklı özellikler taşımaktadır. Böyle olunca da istenilen ceviz ağaçlarının tohumla çoğaltılmasının imkânı yoktur. Bu sebeple, ceviz fidanı yetiştiriciliğinde kullanılan en iyi çoğaltma metodu; yabani cevizlerin tohumlarından elde edilen çöğürlerin, üstün nitelikli standart çeşitlerle aşılanmasıdır.
Cevizlerin çelikle, daldırma ve doku kültürü ile çoğaltılması pratik olarak uygulama imkânı bulamamıştır.
Aşılı ceviz fidanı üretiminde standart cevizler kadar aşı yapılacak anacın seçimi de önemlidir. Anaç, kuvvetli bir kök yapısına sahip olmalı ve hızlı gelişme göstermelidir. Verimli olmalı ve her sene meyve vermelidir. Antraknoz (Kara leke), Ceviz yanıklığı gibi mantari ve bakteriyel hastalıklara dayanıklı olmalıdır. Ayrıca Ceviz anacında bodurluk, köklendirmeye uygunluk, kurak ve kötü toprak koşullarına uygunluk ayrıca önem taşır.
Ceviz Tohumlarında Aranacak Özellikler
Ceviz fidanı üretimi için kullanılacak tohumlar, doğal olarak yayılış gösteren yörelerdeki ceviz ağaçlarından toplanmalıdır. Çoğaltmada kullanılan tohumlar, sağlıklı ve iyi gelişme gösteren ağaçlardan alınmalıdır. Beslenme şartları iyi olmayan, susuz kalmış veya susuz ortamlarda yetişen, güneş yanığı olan, böcek ve hastalık zararı açıkca görünen ve soğuk etkisi ile zararlanmış ağaçlardan tohum alınmamalıdır. Çünkü böyle ağaçlardan alınacak tohumların içleri tam dolmamış ve büzülmüştür. Dolayısıyla, böyle tohumlardan düzenli bir çimlenme ve iyi bir çöğür gelişmesi beklenemez. Tohumluk olarak seçilen kabuklu cevizler, üzerini örten yeşil kabuğun % 80’i çatladıktan sonra hasat edilmelidir.
Tohumluk cevizler aşağıdaki özellikleri taşımalıdır:
Homojen irilikte ve meyve ağırlığı en az 10-12 gram olmalıdır.
Sağlam, içi dolgun, yağ oranı yüksek, sap çukuru dar olmalıdır.
Çimlenme gücü yüksek olmalıdır (% 80’ in üzerinde).
Üniform çöğür vermelidir.
Hastalık ve zararlılara dayanıklı olmalıdır.
Kültür çeşitleriyle iyi uyuşmalıdır.
Tohumlar, meyvelerin hasadından hemen sonra yeşil kabuktan ayrılmalı, temiz suyla güzelce yıkanmalı ve gölge bir yerde kurutulduktan sonra, çoğaltma için kullanılıncaya kadar ya ısı ve nemi ayarlı soğuk hava depolarında veya doğrudan güneş almayan, iyi havalanan ve rutubetsiz yerlerde muhafaza edilmelidir. Depo neminin % 65-75, ısının 0-+4 o C olması gerekir.
Ceviz Tohumlarının Katlanması
Tohumluk cevizlerde düzenli bir çimlenmenin olabilmesi ve çimlenen bu tohumlardan iyi gelişme gösteren çöğür bitkilerin elde edilmesi için tohumlar, 0- +4 o C de nemli ortam içinde ( kum, hızar talaşı, perlit ), 80-90 gün saklanmalıdır. Tohum az ise plastik torbalara konup buzdolabının sebzelik kısmında muhafaza edilebilir. Katlamada, bir insanın kolayca taşıyabileceği büyüklükte kasalar (meyve sebze
kasaları gibi) kullanılabilir. Bu kasaların tabanına delikleri örtebilecek irilikte çakıl konduktan sonra üzerine düzgün bir şekilde katlama kumu (inşaat kumu) serilir. Bu kumun üzerine tohumlar tek tek dizilerek ekilir. Sonra tohumların üzeri kumla iyice örtülür, daha sonra da bir sıra tohum, bir sıra kum olacak şekilde kasa doluncaya kadar devam edilir. Katlama işlemi tamamlandıktan sonra en üste konacak kumun kalınlığı diğerlerinden biraz daha fazla olmalıdır. Kasa dolduktan sonra kum süzgeçli kovalarla nemlendirilir. Daha sonra bu katlama kasaları, sıcaklığı 0-4 o C arasında değişen serin bodrum, adi depo vb. ortamlara alınarak buralarda 80-90 gün saklanır. Tohumun sert kabuğu çatlayıp kök ucu göründüğü
zaman katlamaya son verilir. Fotoğraf 1.19: Kök ucu çıkmış ceviz tohumları Kış soğukları tohumun soğuklama ihtiyacını karşılamak için yeterliyse ve toprak yeterli nem ihtiva ediyorsa tohumlar doğrudan doğruya sonbaharda ekilebilir. En iyisi, büyük ölçüde yapılacak çoğaltmalarda, tohumlar ekim-kasım aylarında bahçedeki yerlerine ekilmelidir.
Ceviz Tohumlarının Ekimi
Toprak hazırlanıp tava geldiğinde, aşı parseline sıra aralığı 60-90 cm, sıra üzeri 15-20 cm ve derinliği 7-10 cm olacak şekilde karıklar açılır. Tohumların kendi büyüklüğünün iki katı kadar derinliğe ekilmesi yeterlidir. Cevizin yanak kısımları yanlara, yapışma yeri (damar kısmı) toprağa gelecek şekilde dizilerek ekilir. Fotoğraf 1.20: Ceviz tohumlarının ekimi Ceviz tohumlarının üzeri iki kısım toprak, bir kısım gübre, bir kısım dere kumundan oluşan harçla kapatılmalı, ekim tamamlandıktan sonra can suyu verilmelidir.
Ceviz Çöğürlerinin Bakımı
Dikim sonrasında toprak yüzeyine çıkan ve hızla gelişen çöğürlerde bakım işleri yapılır. Sulama gübreleme, çapalama, yabancı ot kontrolü ve ilaçlama işlemleri yerine getirilir.
Cevizlerde Uygulanan Aşı Metotları
İyi bir bakımla çöğürler aynı yıl aşıya getirilebilir. Gerek çöğürün ve gerek aşı kaleminin kabuk kalınlığının aynı olması, diğer bir ifade ile aynı yılın sürgünü olması, aşı tutma oranını arttırır ve aynı yılda aşı yapılabilir. Çöğürlerin birinci yıl aşıya gelmemesi durumunda ikinci yıl yapılacak yama göz aşısında başarı oranı düşer. Bu nedenle ikinci yılın ilkbaharında çöğürlerin tepesi, toprak seviyesinden 2-3 göz üzerinden kesilerek, yama göz aşı için kalem ve anacın aynı yılın sürgünü olması sağlanır.Yeni çıkan bir yıllık sürgüne yama göz aşısı yapılarak bu aksaklık giderilmeye çalışılır. Cevizde aşının başarılı olabilmesi için şu hususlar önemlidir: Sağlıklı ve iyi gelişmiş bir önceki yıl büyüyen sürgünler, aşı kalemi olarak alınır. Kalem üzerindeki sürmemiş gözler (tercihen 2. ile 5. gözler arası) aşıda kullanılır. Baharda yapılacak aşılar için aşı kalemleri dinlenme döneminde kesilmeli ve
güzelce depolanmalıdır. Durgun aşılarda aynı yılın sürgünleri kullanılabilir. Kesilen kalemler, saklanma ve de aşı yapılma sırasında mutlaka nemli bir ortamda muhafaza edilmelidir. Anaç olarak Anadolu Cevizi veya Siyah Ceviz kullanılmalıdır. Aşıda en iyi kaynaşma (kallus oluşumu), günlük sıcaklığın 27 o C’ ye ulaştığı nisan ayı ortalarında olmaktadır (Kalem aşılarının tutma başarısı % 90-99’dur.). Bu bakımdan ilkbaharda dışardaki sıcaklık 27 o C’ yi bulunca arazide aşı yapılabilir veya kontrollü koşullarda makineli omega aşı yapılır. Daha sonra kallus oluşumunu müteakiben aşılı materyaller tüpe alınır ve dış koşulların uygun olduğu dönemde araziye nakledilir.
Aşıda başarıyı artıran en önemli faktörlerden biri de aşı zamanı olup gerek fidanların gerekse aşı gözü alınacak sürgünlerin kabuğunu en kolay bıraktığı zaman en uygun aşı zamanıdır. En uygun aşı zamanını belirlemek için şu yöntem uygulanabilir; aşı sürgünü üzerindeki kabuk kaldırıldığında, gözün altında kalan büyüme noktası kabukta kalıyorsa bu göz için aşı zamanı gelmiş demektir. Ancak büyüme noktası sürgünde yani odun dokusunda kalıyorsa bu göz için aşı zamanı geçmiş demektir. Bu durumda kabuktaki gözün altında bir boşluk meydana gelmiş olur. Aşı yapıldığı zaman kabuğun altında meydana gelen bu boşluktaki hava, aşı gözü ve çevresinin siyahlaşıp kurumasına neden olur. Bu şekildeki gözler aşıda tercih edilmez.
Cevizlerin çoğaltılmasında en çok kullanılan aşılar:
Göz Ceviz Aşıları:
T-Göz Aşısı
Yama Göz Aşısı
Kabuk Yama (Yüksük) Göz Aşısı
Yongalı Göz Aşısı
Yeşil odun Göz Aşısı
Cevizlerde en çok kullanılan ve en çok başarılı olan göz aşıları, T göz aşısı ve Yama
göz aşısıdır.
Kalem Ceviz Aşıları:
Yarma Aşı
Kakma Aşı
Kabuk Aşı
Dilcikli Aşı (Şubat ortaları veya mart başlangıcında yapılır.)
Dilciksiz Aşı
Çoban Aşı
Cevizlerde en çok kullanılan ve başarılı olan “dilcikli aşı” ve çeşit değiştirme aşısı
olarak da en çok “yarma aşı” kullanılmaktadır. Yama Göz Aşı:Aşıya başlama zamanı, çöğürün kabuk verip vermediğinin kontrolü ile anlaşılır. Genellikle tohum ekilen yılın ağustos ayının başından eylül ayı ortalarına kadar aşılama yapılabilir. Tohumdan aynı yıl elde edilmiş olan çöğürün boyu, toprak yüzeyinden 15-20 cm yükseklikte , çap kalınlığı en az 1,5-2 cm olmalıdır. Çöğürler aşıya gelmiş ise aşıdan bir hafta önce sulanmalı, sulamadan 1-2 gün sonra da çöğürlerin yaprakları temizlenerek uç alınmalı ve 2-3 yaprak (soluk dal) bırakılmalıdır. Bu işlemlerden sonra aşı uygulamasına başlanılmalıdır. Aşıda en önemli husus, aşı kalemlerinin günlük olarak kesilip kullanılmasıdır. Zorunlu olmadıkça aşı kalemleri stok edilmemelidir. Aşı yapıldığı sürece aşı kalemleri nemli bir çuval içerisinde
aşı parselinde muhafaza edilmelidir. Kullanılan aşı kalemleri ne kadar pişkin ve dolgun olursa, aşı tutma oranı da o derecede yüksek olur. Aşı kalemlerinin uç kısmında oluşan özlerden, zorunlu olmadıkça göz alınmamalıdır. Aşı, çift ağızlı özel aşı bıçağı ile yapılır. Aşı kalemi ile kullanılan çöğür, aynı yılın sürgünü olmalıdır. Yama göz aşısı için aşıdan sonra iklim şartlarına bağlı olarak gece ve gündüz ısı farkının az olması, yani sıcaklığın maksimum 27 o C, minimum 21 o C ve nispi nemin %50 ile %60
arasında olması aşı başarısını yüksektir.